Η ψυχική υγεία των παιδιών αποτελεί τη θεμελιώδη βάση για μία υγιή ενήλικη ζωή. Η παιδική ηλικία είναι το σημείο εκείνο στην πορεία της ζωής όπου ο κάθε άνθρωπος προσεγγίζει συναισθηματικές, γνωστικές και αναπτυξιακές κορυφές, οι οποίες θα οδηγήσουν σε μία καλή ποιότητα ζωής μεταγενέστερα. Αναμφισβήτητα, η συντριπτική πλειοψηφία των γονέων «δουλεύει» προς αυτή την κατεύθυνση και πράττει με τρόπο που θα επιτρέψει στα παιδιά να μεγαλώσουν σε ένα υγιές για τη ψυχική τους υγεία περιβάλλον. Ένα υγιές οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον θα επιτρέψει στο παιδί να αναπτύξει τη σωστή ψυχοσυναισθηματική ανταπόκριση στα κατάλληλα ερεθίσματα, να αναπτύξει υγιείς κοινωνικές σχέσεις με τους συνομηλίκους του και να έχει το απαραίτητο ψυχολογικό σθένος για να κυνηγήσει τα όνειρά του.
Είναι αυτονόητο, όμως, ότι όλα τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα κατάλληλο για τη ψυχική τους υγεία περιβάλλον; Δυστυχώς όχι.
Αν και οι περισσότεροι γονείς φροντίζουν για την παροχή των κατάλληλων ερεθισμάτων σε συναισθηματικό και γνωστικό επίπεδο στα παιδιά, πολλές φορές το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με ψυχοπιεστικά γεγονότα που μπορούν να κλονίσουν την ψυχική του υγεία. Τέτοια γεγονότα, μεταξύ άλλων, μπορεί να αφορούν αναπόφευκτα γεγονότα όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, τραυματικές εμπειρίες όπως ένα ατύχημα ή περιστατικό κακοποίησης, κοινωνικές και υγειονομικές έκτακτες καταστάσεις όπως η καραντίνα λόγω κορονοϊου.
Κάθε παιδί δεν αναπτύσσει την ίδια ανταπόκριση σε γεγονότα όπως τα προαναφερθέντα και δεν είναι απαραίτητο ότι η βίωση μίας τέτοιου είδους εμπειρίας θα επιφέρει έκπτωση στη ψυχική του υγεία. Σε αντίθεση, όμως, με τον ενήλικα, ο οποίος πολλές φορές θα προσπαθήσει να «κρύψει κάτω από το χαλί» τη δυσκολία που αντιμετωπίζει, το παιδί θα βρει τρόπους να εκφράσει τη δυσκολία που βιώνει. Η έκφραση της δυσκολίας μπορεί να έχει άμεση λεκτική μορφή προς τους γονείς ή κάποιους σημαντικούς άλλους όπως ο δάσκαλος στο σχολείο ή ο προπονητής στον αθλητισμό, μπορεί να έχει έμμεση μορφή μέσω της μη λεκτικής επικοινωνίας ενώ είναι πολύ πιθανό τα σημάδια της ψυχολογικής δυσκολίας να εμφανίζονται με αλλαγές στη συμπεριφορά ή με σωματικά συμπτώματα.
Ποια παιδιά, όμως, μπορεί να αναπτύξουν δυσκολίες στη ψυχική τους υγεία;
Οι ψυχικές διαταραχές δεν κάνουν διακρίσεις. Συναισθηματικές δυσκολίες όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές ή οι φοβίες μπορούν να «χτυπήσουν την πόρτα» σε ένα παιδί που μεγαλώνει σε ένα δύσκολο οικογενειακό περιβάλλον ή σε ένα παιδί που φαινομενικά «τα έχει όλα». Ακόμη, δύσκολες και τραυματικές εμπειρίες μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη τραύματος, ανεξαρτήτως του πραγματικού μεγέθους της καταστροφής ή της απώλειας που έφερε η εμπειρία αυτή στο παιδί. Συνυπολογίζοντας και τις ψυχοκοινωνικές πιέσεις που έχει επιφέρει στα παιδιά ο σύγχρονος τρόπος ζωής γίνεται έκδηλο ότι το να μεγαλώσει ένα παιδί με εξασφαλισμένη τη ψυχική του υγεία δεν είναι αυτονόητο.
Θεμελιώδες στοιχείο για την ανάπτυξη δυσκολιών ψυχολογικής ή συναισθηματικής φύσεως αποτελεί η ερμηνεία που δίνει το παιδί στις εμπειρίες του. Σύμφωνα με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία, δεν είναι τα γεγονότα καθαυτά που οδηγούν στη δυσκολία αλλά η ερμηνεία που ο άνθρωπος δίνει σε αυτά. Η ερμηνεία, το νόημα δηλαδή, που δίνει το παιδί στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των γονέων ή των σημαντικών άλλων στη ζωή του. Εστιάζοντας το ενδιαφέρον στη νοηματοδότηση του παιδιού στις εμπειρίες του θα γίνει πολύ πιο εύκολη και έγκαιρη η αναγνώριση των ψυχολογικών δυσκολιών που ίσως βιώνει.
Η αναζήτηση βοήθειας από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας μπορεί να συντελέσει στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των ψυχολογικών ή συναισθηματικών δυσκολίων. Ωστόσο, δε χρειάζονται όλα τα παιδιά ψυχολόγο. Ο ψυχολόγος μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά όπου χρειάζεται, όμως τον κύριο λόγο για την εξασφάλιση της ψυχικής υγείας των παιδιών τον έχουν οι ίδιοι οι γονείς με την παροχή των απαραίτητων συναισθηματικών εφοδίων και του κατάλληλου οικογενειακού περιβάλλοντος.
Ευάγγελος Μανωλόπουλος, M.Sc., Ph.D.(c)
